Dizel Motorları Yakıt Sistemleri Dersi 2 Dönem 1 Yazılı Çalışma Soruları; Dizel motorları yakıt sistemleri 1 modülün 5. öğrenme faliyeti içeriğinden hazırlanmıştır.
Hazır Sınavlar
Hidrolik Enjektör Soruları
- Enjektörlerin başlıca görevlerini yazınız. (5 Tane)
- Püskürtme için gerekli basınç oluşuncaya kadar yakıtı yanma odasından uzak tutmak, gerekli olan basınç oluşunca açılıp ani olarak yakıtı yanma odasına püskürtmek
- Püskürtme sonunda enjektörün damlama yapmasını engellemek için hemen kesmek
- Püskürtülecek yakıtı atomize etmek (en küçük parçalarına ayırmak)
- Yakıtı silindir içerisinde istenilen derinliğe püskürtmek
- Yakıtı yanma odasının şekline uygun açıda püskürtmek
- Yüksek basınçlara karşı dayanıklı olmak
- Yakıt sistemi ile yanma odası arasında sızdırmazlık sağlamak
- Hidrolik enjektörlerin çeşitlerini yazınız?
- Tek kademeli hidrolik enjektörler
- İki kademeli hidrolik enjektörler.
- Hidrolik enjektörlerde yapılan kontrolleri yazınız?
- Püskürtme basıncı kontrolü,
- Geri kaçak ve sızıntı kontrolü,
- Püskürtme şekli kontrolü,
- Damlama kontrolü şeklindedir.
- Hidrolik enjektör püskürtme basıncı kontrolü nasıl yapılır? Açıklayınız.
- Enjektörün muhafaza kapağı sökülerek kontrol aletine bağlanır ve kontrol aletinin koluna basılarak enjektör memesinden yakıtın püskürtülmesi sağlanır. Yakıtın enjektörden püskürtülmeye başladığı anda kontrol aletinin manometresinden püskürtme basınç değeri belirlenir. Katalog değeri ile karşılaştırılır.
- Hidrolik enjektör geri kaçak ve sızıntı kontrolü nasıl yapılır? Açıklayınız.
- İğne ile yuvası arasındaki boşluğun artıp artmadığının kontrolü yapılır. Enjektör kontrol aletine bağlanarak kontrol aletinin koluna yavaşça basılır. Kontrol basıncı 150 bar’a yükseltilir ve kontrol aletinin koluna basılı tutularak manometredeki 50 bar’lık basınç düşmesi saniye olarak saptanır (Manometredeki basınç değeri 150 bar’dan 100 bar’a düşmesi esnasında geçen süre saniye olarak tespit edilir.). Bu değer; eski memelerde 6 ila 45 saniye arasında, yeni memelerde 15 ila 45 saniye arasında olmalıdır. Kontrol sırasında bulunan değer eski memelerde 6 saniyeden, yeni memelerde 15 saniyeden az ise iğne ile yuva arasında aşıntı veya çizilme olduğunu gösterir. Bu durumda meme değiştirilmelidir. Kontrol sırasında bulunan değer 45 saniyeden fazla ise meme delikleri tıkanmış veya iğne sıkışmıştır. Bu durumda ise parçalar sökülerek iyice temizlenmelidir (1 kg/cm2 =1,033 bar’dır.).
- Hidrolik enjektör püskürtme kotrolü nasıl yapılır? Açıklayınız.
- Kontrol aleti ortalama dakikada 60-70 basma yapacak şekilde hareket ettirilir. Bu püskürtülen yakıt demeti katalog değeri ile karşılaştırılır.
- Hidrolik enjektörde damlama kontrolü nasıl yapılır? Açıklayınız
- İğne oturma yüzeyinin yuvasına tam oturup oturmadığının kontrolü yapılır. Enjektör kontrol aletine bağlanarak ucu temiz bez ile kurulanarak kontrol aletinin koluna basarak püskürtme basıncı katalog değerinin 10 kg /cm2 aşağısına kadar yükseltilir. Meme ucuna bir kuru kâğıt değdirilir. Kuru kâğıt üzerinde oluşacak yakıt lekesinin çapı 10-12 mm’ yi geçmemelidir. Şayet damlama fazla ise iğne oturma yüzeyi taşlanır veya meme değiştirilir.
Dizel Yakıt hattı Soruları
- Dizel Yakıt Sisteminde Bulunan Yakıt Hattı isimlerini yazınız?
- Emiş hattı
- Alçak basınç hattı
- Yüksek basınç hattı
- Geri dönüş ve sızıntı hattı
- Dizel motorlarında yakıt emiş hattı ne demektir, görevi nedir?
- Yakıt deposundan çekilen yakıt, alçak basınç borusundan ön yakıt (şase) filtresine girer. Oradan besleme pompasına gelir. Yakıtın buraya kadar olan yolculuğuna emiş hattı denir.
- Dizel motorlarında alçak basınç hattı ne demektir, görevi nedir?
- Besleme pompasının vakum yaparak çektiği ve ana yakıt filtresine gönderdiği yakıt burada süzülerek yakıt pompasına girer. Yakıt pompasında yakıt basıncının minimum 1,5 bar olması gerekir. Basıncı ana yakıt filtre üzerindeki tapadan ölçülebilir. Buraya kadar olan yakıt hattı alçak basınç hattı olarak adlandırılır.
- Dizel motorlarında yüksek basınç hattı ne demektir, görevi nedir?
- Yakıt pompası vasıtası ile basıncı yükseltilen yakıt yüksek basınç boruları ile enjektörlere gönderilir. Bu hatta yüksek basınç hattı denilmektedir.
- Dizel motorlarında geri dönüş ve sızıntı hattı ne demektir, görevi nedir?
- Yakıt pompası ve enjektörlerde sistem içerinde kullanılmayan yakıtın, bir hat üzerinde toplanıp yakıt deposuna, filtre veya besleme pompa girişine gönderildiği hattır.
- Dizel yakıt sisteminde hava olmasının nedenleri nelerdir?
- Depodaki yakıtın tamamen bitmesi
- Sızıntı ve gevşek bağlantılar nedeni ile sisteme hava girmesi
- Yakıt sistemi parçalarının herhangi birinin onarım için sökülmesi veya değiştirilmesi
- Motorun uzun bir süre çalıştırılmaması
- Dizel yakıt sisteminde hava olmasının sakıncaları nelerdir?
- Yakıt içerisindeki hava belirli bölgelerde toplanarak tampon bölgeler oluşturur. Gazların (havanın) sıkıştırılabilme özelliğinden dolayı bu hava tamponları yakıtın geçişine izin vermez ve motor çalışmaz. Motorun çalıştırılabilmesi için bu havanın sistemden mutlaka atılması gerekir.
- Alçak basınç hattında hava olması pompa elamanlarının kuru sürtünmesine yol açabileceği için sistem elemanlarına da zarar verebilir.
- Alçak basınç hattından hava alma işlemi nasıl yapılır?
- Ana yakıt filtresi girişindeki hava alma tapası uygun anahtar ile açılır. Yakıt sistemine besleme pompası üzerindeki el pompası ile yakıt pompalanır. Deliklerden hava kabarcıkları olmaksızın yakıt çıkana kadar bu işleme devam edilir. Yakıt hava kabarcıkları oluşmadan akmaya başlayınca tapa kapatılır.
- Yakıt besleme pompasından pompalamaya devam ederken ana yakıt filtresi çıkışında hava alma tapası açılır yakıt hava kabarcıkları oluşmadan akmaya başlayınca tapa kapatılır.
- Yakıt besleme pompasından pompalamaya devam ederken yakıt pompası üzerindeki hava alma tapası açılır. Yakıt hava kabarcıkları oluşmadan akmaya başlayınca tapa kapatılır. Böylelikle alçak basınç hattındaki yakıtın havası alınmış olur.
- Yüksek basınç hattından hava alma işlemi nasıl yapılır?
- Enjektörler söküldüğünde hava işlemine gerek duyulur. Yüksek basınç hattının havası enjektörlere giden borular, enjektör tarafından gevşetilir. Marş esnasında yakıt geldiğinde kapatılır ve motor çalıştırılır.
Kızdırma Bujileri Soruları
- Isıtma (Kızdırma) bujisinin görevi nedir?
- Dizel motorlarında ilk çalıştırma esnasında silindir içi hava sıcaklığının yanma başlangıcı için yeterli sıcaklıkta olmasını sağlar.
- Kızdırma bujisi çeşitlerini yazınız?
- Metal kızdırma bujileri
- Seramik kızdırma bujileri
- Kızdırma bujilerinin çalışmasını açıklayınız?
- Motor soğutma suyu sıcaklığı düşükken kontak anahtarı açıldığında, 1. zamanlayıcı gösterge panelindeki kızdırma göstergesini açar. 2. zamanlayıcı ise kızdırma bujisinde ısı üretilmesi için röleyi açar. Bu zamanlayıcılar motor soğutma suyu sıcaklığının derecesine bağlı olarak bir süre boyunca açık kalır. 3. zamanlayıcı ise soğutma suyu sıcaklığına bağlı marş sırasında bir süre kızdırma sonrasını etkiler.
- Kızdırma bujilerinin araç üzerindeki etkilerini yazınız?
- Kızdırma bujileri soğuk motorda emisyonu ve sesi azaltır, ısı sensöründen röleye sinyal gönderilir ve ısıya göre kızdırma zamanları belirlenir, bunun sonucunda uyarı lambası bu süre boyunca yanar.
- Ön ısıtma süresi –20°C derecede 8 saniyedir, 80°C üzerinde ve motor devri 2500 dev/dk. üzerinde iken ön ısıtma sistemine gerek duyulmaz.
- Motor çalıştıktan sonraki maksimum ısıtma süresi 90 saniye ile sınırlandırılmıştır. 20°C için 30 saniyedir, 50°C derecede motor çalıştıktan sonra ısıtmaya gerek duyulmaz.
- Motor çalıştıktan sonra uyarı lambası yanıp sönüyorsa motorun yeterince ısınmadığının işaretidir.
Aşırı doldurma soruları
- İçten yanmalı motorlarda aşırı doldurma sistemlerini kullanılma nedenleri nelerdir?
- Yakıt sarfiyatının, normal emişli motorlara göre az olması
- Daha küçük bir hacim ihtiyacı
- Daha hafif motor, birim çıkış gücü başına daha küçük bir özgül ağırlık
- Egzoz turbo kompresörü ile daha yüksek verim
- Birim çıkış başına daha düşük maliyet
- Daha küçük radyatör, normal emişli motorlardan daha az ısı kaybı
- Egzoz türbini ile daha az bir egzoz gürültüsü
- Düşük hava basınçlı yerlerde normal emişli motorlara nazaran daha yüksek volümetrik verim
- Kontrollü yanma ile daha düşük egzoz emisyonları
- Motorun daha az vuruntulu çalışması ve daha az gürültü gibi etkenler
- Aşırı doldurma sistemlerinin çeşitlerini yazınız?
- Turboşarj
- Süperşarj
- Mekanik aşırı doldurma nedir? (süperşarj) açıklayınız
- Kompresörü çevirmek için motor krank milinden veya haricî bir kaynaktan güç alınıyorsa bu motorlara mekanik aşırı doldurmalı motorlar denir.
- Mekanik aşırı doldurma çeşitlerini yazınız?
- Santrifüj kompresör
- Aksiyel kompresör
- Döner pistonlu kompresör
- Vidalı kompresör
- Yıldız tip kompresör
- Pistonlu kompresör
- Salınım kanatlı kompresördür.
- Süpersarşın dezavantajları nelerdir?
- Mekanik aşırı doldurmanın en büyük dezavantajı, hareketini motordan aldığı için motorda yaklaşık % 10 verim kaybına sebep olur. Hareketini motordan aldığı için gürültü fazla olur, bakım maliyeti fazladır, daha büyük mekanik ve termal yüklerde çalışmasına rağmen düşük moment karakteristikleri ve düşük ivmelenmeye sahiptir.
- Egzoz turbo kompresörü ile aşırı doldurma nedir? Açıklayanız.
- Motor egzozundan çıkan sıcak gazlarının enerjisi ile döndürülen türbin bağlı olduğu milin ucundaki kompresörü döndürerek motor silindirine giren havanın basınçlı olarak yani daha yüksek yoğunlukta gönderilmesini sağlar. Motor içerisine gönderilen ideal sıcaklıktaki hava sıkıştırıldığında basıncı daha da artarak yakıtın tam olarak ve yüksek verimde yanmasını sağlar. Bu sistem dizel motorlarında oldukça olumlu sonuçlar vermektedir. Bu şekilde %50 üzerinde bir güç artışına ulaşılabilir.
- Turboşarjın görevi nedir?
- Motorun her türlü çalışma şartlarına uygun olarak gerekli olan hava miktarını temin ederek basınçlı olarak motor içerisine göndermek suretiyle motor verimini ve gücünü artırmaktır. Ayrıca tam yanmanın gerçekleşmesine yardımcı olarak egzoz emisyonlarının en az oranlara indirilmesine yardımcı olur.
- Turboşarj hangi kısımlardan oluşur.
- Türbin
- Yatak kutusu
- Kompresör
- Turboşarj üzerinde bulunan türbin hakkında açıklama yapınız?
- Egzoz gazı ile karşılaşan ve egzoz manifoltu üzerine bağlanan bölüm olup muhafazası pik dökümdür. Türbin kanatçıkları, dört zamanlı motorlarda 800 ile 1000°C sıcaklıkta egzoz gazlarına maruz kaldıklarından özel alaşım çeliğinden veya kompozit malzemeden yapılmalıdır.
- Türbin mili, türbin çarkı ile yekpare olup hassas işlenerek balanslanmıştır.
- Egzoz gazları çevreden merkeze doğru daralan bir yoldan geçer, bu esnada egzoz gazlarının hızları artmış olur. Artan bu hızla türbin kanatçıklarına ve bulunduğu mili döndürmeye başlar.
- Turboşarj üzerinde bulunan yatak kutusu hakkında açıklama yapınız?
- Türbin milinin yataklanmasını sağlar ve türbin muhafazası ile kompresör muhafazasını birbirine bağlar. Kullanılan yataklar metal olup yüzücü tiptir. Radyal ve aksiyal hareketlerle çalışır. Ayrıca metal sızdırmazlık segmanları da kullanılır. Yatakların yağlanması basınçlı motor yağı ile olup yağ dönüşü karteredir.
- Motor çalışmaya başlar başlamaz, egzoz manifoldundaki egzoz gazları turboşarj içindeki türbine sevk edilir.
- Türbin kanatları arasından geçerek egzoz sisteminden dışarı çıkan egzoz gazlarında bulunan enerji türbini döndürmeye başlar. Kompresör kanatları türbin ile aynı mil üzerinde bağlı olduğu için kompresörün kanatları da dönmeye başlar.
- Kompresör kanatları havayı merkezden alıp çevreden verdiği için emme manifoldunda bir basınç yükselmesi meydana gelir. Hava yakıt karışımına daha fazla yakıt ilave edilince egzoz gazlarına daha fazla enerji verilmiş olur. Egzoz gazlarındaki artan enerji sebebi ile türbinin dönüş hızı artar ve kompresör kanatlarının dönüş hızı da artmış olur. Kompresör dönüş hızının artması ise motora daha fazla hava verilmesini sağlar.
- Motorun yükü arttığı zamanda egzoz gazları yine daha fazla enerji kazanmış olacağı için türbin ve kompresör kanatlarının da hızı artar.
- Motor yükü azalınca veya motor devri düştüğü zaman egzoz gazlarının enerjisi azalacağı için kompresör kanatları motora daha az hava gönderir.
- Turboşarj üzerinde bulunan kompresör hakkında açıklama yapınız?
- Kompresör gövdesi dökme demirden yapılır. Kompresör çarkı ise alüminyumdan yapılmış olup türbin miline somun ile bağlıdır. Hassas işlenerek balanslanmış olup muhafazası alüminyumdan yapılmıştır.
- Kompresör çevresel akışlı merkezkaç (santrifüj) tip olup türbin miliyle dönen kanatçıklara sahiptir. Kompresör, helisel ve çevresel kanalları olan bir çark ve bir gövdeden oluşmaktadır.
- Değişken kanatçıklı (geometrili) turboşarj ne demektir açıklayınız?
- Değişken geometrili olup motorun volümetrik verimini artırmak için kullanılmaktadır. Türbin kanatçıkları düşük devirlerde maksimum kapalı, yüksek devirlerde açık olacak şekilde çalışmaktadır.
- Motor devri düşükken türbin kanatçıkları maksimum kapalı olduğu için egzoz gazlarının hızı artar bu durum türbin ve kompresör hızını artırır. Motor devri yükseldiğinde kanatçıklar açıldığı için egzoz gazları kanatçıklar arasından daha az çarparak geçtiğinden türbin devri azalmaktadır. Böylelikle turbonun basıncı değişken zamanlı kanatçıklar sayesinde artarak turbodan istenilen performans fazlasıyla alınmış olur.
- Bu sistemle düşük devirlerde daha fazla motor torku, yüksek devirlerde maksimum güç elde edilmesinin yanında yüksek yakıt ekonomisi sağlanmaktadır.
- Değişken kanatlı turbolarda teknoloji çok yüksek olup zamanlama ayarı vakum kontrollü algılayıcılar ve elektrovalf aracılığında, elektronik kontrol ünitesi tarafından yapılmaktadır. Günümüzde ilk olarak binek arabalarında kullanılan bu teknoloji, ağır dizellerde yeni yeni kullanılmakta ve bunda başarılı olunmaktadır.
- Aşırı doldurma sisteminin avantajları nelerdir?
- Aynı motor hacmine sahip motora göre daha fazla güç elde edilebilir.
- Yakıt tüketiminin azaltılmasına yardımcı olur.
- Motorun herhangi bir parçasından hareket almadığı için daha yüksek verime sahiptir.
- Egzoz gazlarından aldığı hareketle egzoz türbini çalıştığı için daha az bir egzoz gürültüsü oluşur, yani daha sessiz çalışır.
- Daha düşük seviyede egzoz emisyonu oluşur.
- Belli sıcaklıklarda hava motora alındığı için parçaların ömrü daha uzun olur.
- Aşırı doldurma sisteminin dezavantajları nelerdir?
- İlk sorun, turbo çıkışının (basınçlı hava) motor isteklerine hemen cevap verememesidir.
- Yüksek irtifada hava içerisindeki oksijen azlığı dolaylı olarak turbonun aşırı hızlanmasına neden olur.
- Turboşarj sökme işlemi yapılmadan yapılması gereken kontroller nelerdir? Yazınız.
- Yağ geri dönüş hattı kontrol edilmelidir.
- Yağ dolaşımının engellenip engellenmediği kontrol edilmelidir.
- Motor karter havalandırmasının tıkalı olup olmadığı kontrol edilmelidir.
- Keçelerde ve bağlantılarda sızıntı olup olmadığı kontrol edilmelidir.
- Hava fitresinde ve borularda tıkanma olup olmadığı kontrol edilmelidir.
- Turboşarj sökme işlemi yapıldıktan sonra yapılması gereken kontroller nelerdir? Yazınız.
- Piston segmanının oturduğu kanalın aşınmaya uğrayıp uğramadığı kontrol edilmelidir.
- Mil yatağının aşınmaya ve yüzeyinin ne oranda çizilmeye uğramış olduğu kontrol edilmelidir.
- Kanatlarda hasar olup olmadığı, eğilme ya da çatlama olup olmadığı incelenmelidir.
- Tüm vida ve dişlilerin konumu incelenir.
- Montaj flaşlarının bükülmesi ve aşırı ısınma sonucunda yatağın iç ve dış yüzeylerinde deformasyon oluşup oluşmadığı kontrol edilmelidir.
- Yatak ve piston segmanı üzerinde oluşabilecek aşınma kontrol edilmelidir.
- Sistemdeki bütün delik ve boşlukların temiz olup olmadığı kontrol edilmelidir.
- Kanatlarda aşınma ve eğilme varsa yenisi ile değiştirilmelidir.
- Segmanların mil yatağının konik yüzeyine yerleştirildiğine emin olunmalıdır.
- Türbin ve kompresör kanadı montajında balanslar ayrı ayrı kontrol edilmelidir.
- Turboşarj montaj işleminden sonra yapılması gereken kontroller nelerdir?
- Türbin yataklama emniyeti yeniden gözden geçirilir.
- Radyal boşluğun kontrolü yapılır.
Aftercooler ve Intercooler Soruları
- Aşırı doldurma sisteminde havanın soğutulması kaç çeşittir? isimlerini yazınız
- Aftercooler
- Intercooler
- Her ikisi birden (Aftercooler + Intercooler)
- Aftercooler sistem ne demektir?
- Turbo sistemlerinde havanın, motor soğutma suyu ile soğutulması işlemine aftercooler sistemi denir. Bu tür soğutuculara son soğutucu da denilmektedir.
- Aşırı doldurmalı sistemlerde havanın soğutulma sebebi nedir?
- Aşırı doldurmalı motorlarda, sıcaklık artışı sebebiyle motora verilen havanın yoğunluğu ve bunun sonucu olarak da emilen hava içindeki oksijen miktarı azalmaktadır. Bu olumsuz durumun önüne geçebilmek için kompresörden emilen hava motor silindirine gönderilmeden soğutulmalıdır. Bu soğutma aynı zamanda sıkıştırma başı sıcaklıklarının, dolayısıyla genel sıcaklık seviyesinin yükselmemesi için gereklidir. Kompresörden çıkan havanın soğutulması sonucu, aynı doldurma basıncı için motora emilen hava miktarı arttığından motor verimi de artmaktadır.
- Intercooler Sistemi nedir?
- Intercooler sistemi, turbo motorlarda havanın soğutulması için kullanılan ek ara soğutucudur.
- Intercooler Sisteminin Kullanılma Nedenleri ve Görevleri nelerdir? Açıklayınız.
- Hava soğukken molekülleri daha küçük olduğu için silindire verilen hava soğuk olduğunda silindirin içine daha fazla hava (oksijen) sığabilir ve bu şekilde daha iyi yanma sağlanır ve daha fazla güç elde edilir.
- İntercooler sistemi motor radyatör soğutma fanlarının gelişmesi ve verimin yükselmesi ile kompresörden çıkan basıncı ve sıcaklığı artan havanın soğutulması için kullanılır.
- Intercooler Sisteminin çalışmasını açıklayınız.
- Hava soğutmalı intercooler sisteminde türbinin basınçlı olarak gönderdiği havanın basıncıyla birlikte sıcaklığı da yükselmiştir. Silindir içerisine daha fazla hava sokulabilmesi için sıcaklığın azaltılması gerekmektedir.
- Emiş havasının sıcaklığını düşürebilmek için kompresörden çıkan hava motor soğutma suyu radyatöründen geçirilerek ön tarafta bulunan intercooler radyatörüne gönderilir. Burada hava soğutulduktan sonra motora gönderilir. Emme havası, soğutma suyu radyatörünün önünde buluna intercooler radyatörüne ön taraftan esen soğuk dış ortam havası yardımıyla soğutulmuş olur.
- Intercooler sisteminde yapılan kontroller nelerdir?
- Hava sızdırmazlık testi yapılır Sistemi içerisine 1,7 – 4,1 bar basıncında hava yüklemesi yapılarak manometre aracılığı ile kaçak olup olmadığı kontrol edilir.
- Intercooler arızaları ve belirtileri nelerdir?
- Köşe noktalarında sızıntı, hortumlarda patlama, radyatör peteğinde sinek vs gib yapancı maddelerin hava geçişine izin vermemesi gibi durumlar olabilir.
- Turboşarj sisteminde yağlama nasıl yapılır?
- Turbo kompresörün yağlanabilmesi için ayrı bir yağlama sistemi kullanılmaz. Motor yağlama sistemine bağlı olarak yağlaması yapılır. Motor yağ pompası çıkışından ayrılan yağlama yağı bir kanal ve boru yardımıyla turbo kompresörün alt kısmına getirilir. Yataklar yağlandıktan sonra akan yağlar turbo kompresörün alt kısmında toplanarak dönüş borusunun yardımıyla kartere geri gönderilir.
- Hava-Yakıt oran valfleri görevi nedir?
- Bu valfler pompanın değişen irtifa ve yük koşullarına göre motora giren hava miktarına orantılı olarak yakıt göndermesini sağlar
- Actuator valfin görevi nedir?
- Egzoz gazını türbin fanına uğramadan direkt egzoz borusuna baypas eder. Bu kontrol vasıtası ile emme manifoldundaki basınç istenen seviyede tutularak turboşarj devrinin gereksiz birşekilde yükselmesi önlenmiş olur.
